E.R. Hughes - Prifathro

Glenys Jones yn cofio . .

E.R. Hughes (1919 – 2005)

E.R. Hughes, M.A., Prifathro
Ysgol Ramadeg Pwllheli ac Ysgol Glan y Môr, Pwllheli
1954 – 1979
(Llun D.H. Chapman, Stiwdio Palladium, Pwllheli)

Dydd Sadwrn prysur o haf ym Mhwllheli oedd hi, a minnau wedi penderfynu ymweld â’m cyn-brifathro a’i briod yn Erin, Abererch. Roedd Mr. Hughes ar fin cychwyn i’r dref i dalu bil garej ac er mai prin y gallai sefyll ar ei draed ac yntau heb allu bwyta dim ers diwrnodiau, roedd yn benderfynol o gyflawni’r orchwyl. Toedd dim troi’n ôl. Person felly oedd o, ac fel arfer gwastraff amser fyddai dadlau hefo fo. Ond y diwrnod hwnnw, toedd o ddim ffit i ddreifio ac wedi hir bwyllgora, medrais ei berswadio i adael i mi ei ddreifio yn ôl a blaen.. Er fy mod wedi ei weld droeon wedi hynny, dyna’r darlun ohono a erys yn y cof.

Roedd E.R. Hughes (bos i ni blant ysgol) yn enedigol o Fethesda ac wedi derbyn ei addysg gynradd ac uwchradd yno, aeth i Goleg Prifysgol Cymru, Bangor, lle cafodd yrfa hynod lwyddiannus. Graddiodd yn y Saesneg ac yna mynd ymlaen i gwblhau Gradd Meistr (M.A.) yn yr un pwnc. Wedi ei gymhwyso’n athro, bu’n dysgu plant cadw (evacuees) o Lerpwl ym Miwmares am gyfnod cyn symud i Northampton a dod yn ôl wedyn i Fiwmares yn bennaeth dros dro a hynny’n ystod cyfnod chwyldroadol a diddorol o newid yr ysgol i fod yn ysgol gyfun (Ysgol David Hughes erbyn heddiw). Yn 1954 fe’i penodwyd yn Brifathro ar Ysgol Ramadeg Pwllheli ac yn ddiweddarach ar Ysgol Glan y Môr pan ddatblygwyd addysg gyfun yn yr ardal hon. Ynp y bu hyd ei ymddeoliad yn 1979.

Roedd yn ŵr o athrylith a bu’n marcio papurau arholiad Caergrawnt am flynyddoedd maith. Wedi iddo ymddeol cynigwyd iddo Gymrydoriaeth Ymchwil yng Nghaergrawnt ond gwrthododd y gwahoddiad.

Cofir amdano fel Prifathro uchel iawn ei barch nad oedd yn fyr o ddweud ei feddwl yn blwmp ac yn blaen. Yn ddisgyblwr cadarn a haearnaidd, ni allai ddioddef ymddygiad llac nac unrhyw wamalrwydd. Roedd wedi ymroi’n llwyr i’w waith yn sicr ac roeddem ninnau’r plant yn yr ysgol i ddysgu a gweithio – a dim byd arall. Oedd, roedd arnom ei ofn, ond roeddem hefyd yn ei barchu. Roedd ganddo drefn, nid yn unig ar y plant, ond ar yr athrawon hefyd! Roedd ei ddiddordeb mewn addysg yn ddihareb, a dyna fyddai ei sgwrs yn aml. Ymfalchiai bob amser yn llwyddiant ei ddisgyblion ac os teimlai ef fod gan blentyn allu, ni fyddai’n fyr o’i gymell i dddilyn y pynciau y credai ef oedd yn addas. A chanddo ef bryd hynny yr oedd y gair olaf.

Bu’n aelod gwerthfawr o Bwyllgor Addysg Sir Gaernarfon a bu ei farn gadarn a di-wyro yn gaffaeliad mawr. Rhoddodd flynyddoedd o wasanaeth i dref Pwllheli hefyd fel Ynad Heddwch a bu’n is-gadeirydd y Fainc am gyfnod.

Etholwyd ef ynn ddiacon yn Eglwys Pen-lan (Annibynwyr), Pwllheli, yn 1958 a bu’n ffyddlon i’r achos tra caniataodd ei iechyd Roedd yn paratoi ei sylwadau fel llywydd y mis yn hynod o drylwyr ac mewn unrhyw drafodaeth glynai’n gadarn at ei safbwynt.

Yn ystod y blynyddoedd olaf, deuthum i’w adnabod yn dda ac i sylweddoli mawredd ei gymeriad. Yn y bôn, roedd yn berson teimladwy, ac yn un a chonsýrn am eraill, yn enwedig rhai mewn gwaeledd. Meddai ar rinweddau’r ffydd Gristnogol, ac un o’r pethau olaf iddo ddweud wrthyf oedd, “Rydw i’n colli dod i’r oedfa, wyddoch chi.”

Ni fu pall ar ei ofal o Mrs. Hughes gydol ei fywyd. Roedd y ddau’n adnabod ei gilydd ers pan yn 5 oed ac wedi priodi ers 63 o flynyddoedd.

Roedd y geiriau hyn mewn ffrâm yn Erin, Abererch:

25 Mai 1992 – 50 priodas Evan a Morfudd

Rhenaist o’th ddoniau’n helaeth,
Di-arbed fu dy chwys.
Yng Nglan-y-môr yn bennaeth,
Sedd fawr Penlan a’r Llys,
Am fod yn gefn i Evan
Dros hanner canrif lawn
A magu Carys wiwlan
Diolch i Morfudd wnawn.

Rhodd gan W.S. Owen

Er gorfod wynebu’r naill driniaeth ar ôl y llall, brwydrodd yn galed i gario ymlaen ac i gyd-ofalu am y cartref. Roedd ei ddycnwch a’i ddyfalbarhad yn ddi-arbed; yn wyrthiol mewn gwirionedd, a hynny hyd y diwedd.

Braint oedd cael adnabod gŵr mor arbennig, ac am gael rhannu rhyw gymaint o gyfoeth ei fywyd.

STAFF YSGOL RAMADEG PWLLHELI MEDI 1959

Prifathro . . . . E.R. HUGHES, M.A.
Dirprwy Brifathro . . . . R.R. JONES, B.A.
Prifathrawes . . . . Mrs. EIRLYS W. JONES, B.Sc.

ALWYN GRIFFITH, B.A.
H.J. HUGHES, B.A.
Mrs. M.H. HUGHES, B.A.
W. LLEWELYN HUGHES, B.A.
ALED PENRI JONES, B.A.
ARTHUR V. JONES, B.Sc.
CARADOG JONES, M.A., Y.H.
EDNYFED JONES, B.A.
ELLIS G. JONES, B.A.
Miss. KATHLEEN O. JONES, B.A.
Miss. MAIR JONES, B.A.
R. EDGAR JONES, B.Sc.
JOHN A. NEWMAN, B.A.
OWEN OWEN, B.Sc.
WILLIAM S. OWEN, B.Sc., B.D.
Miss. BERYL IRIS ROBERTS, B.A.
Miss. AVERILDA M. WILLIAMS
D.J.O. WILLIAMS, M.A.
JOHN G. WILLIAMS
TREVOR M. WILLIAMS, B.Sc.